ballenero San Juan baleontzia

1563. urtean Pasaiko ontziolatan eginiko San Juan baleontzia 1565. urtean ondoratu zan Labradorren, Canadako itsasertzean.
Ala ere itsasontzi honen istorioa Sakanako basoetan hasi zan urte batzuk lehenago, hemengo hariztietatik irten bait zen San Juan-a eraikitzeko erabilitako egur guzia.
Gaur egun San Juan baleontziaren hondakinak Unescoren urazpiko patrimonio kulturalaren irudi bilakatu dira.

1565. urteko udaberrian abiatu zan Pasaiako portutik baleontzia eta bi ilabeteko bidaiaren ondoren Terranovara iritis ziren. Gaur egun Labradorreko “Red Bay” dana eta garai artako  euskaldunak “Butus” edo “Buytes” izenez ezagutzen zutana. XVI. mende arte hamarrenbat baleontzi eta 1500 gizonetik gora biltzen ziren “Red Bay”-n garai hartan ain garrantzitsua bilakatu zen bale ehizan ibiltzeko. Itsas nabigazioan mundu mailako potentzia izatera iritsi ziren euskaldunak garai haietan. 

1565. urteko Urrian ekaitz haundi batek “Red Bay” badian bertan ainguratuta zegoen untzia hondoratu zuen. Dirudienez mariñelen artean ez zan galerarik izan baina mila tonelada bale olioz beteta zegoela joan zen itsas azpira San Juan baleontzia eta bertan dirau oraindik.

Orain, ainbat urtetako ikerketen ondoren San Juan baleontziaren erreplika bat egiteko asmotan dira Ondartxo ontziolan Albaola elkartekoek.
Ikerketetan agertu zenez ontzia egiteko erabilitako materiala Sakanako ariztietatik zetorren eta berezkoarekin antzekotasun handiena bilatu nahian Nafarroako iparmendebaldeko bailara honetako basoetatik aterako dituzte eraikuntzarako beharrezkoak diren 200 aritzak.
Zuhaitzen mozketa basozainen ikuskaritzarekin egin da eta reforestazio plan baten inguruan. Sakanako basoetan urtero 2.000 aritz moztera ailegatzen dira, horietatik 200 ale proiektu honetarako erabiltzea ez da gure ingurumenarekiko kalte nabariegia izango.

Proiektu honen egitasmoa ezitzailea eta dibulgatzailea bada ere, turismoaren alorrean interesgarria izan daiteke. Egurrak Sakanan hasten zuen eta Gipuzkoa osoa zeharkatu ondoren itsaladeko ontziolatan bukatzen zen bidearen inguruko egurraren ibilbidea garatzeko asmotan dira.
Aintzinean Sakanan baso ustiapena bere biziko aktibitate ekonomikoa zan. Ariztien aldeko lana egiten zuten; erein, landatu, zaindu, kimatu eta moztu egiten zituzten. Urteren poderioz langintza hauek bazterrean utzi zieren eta ondorioz gure basoetan fagoa aritzari gainditzen ari zaio azken aldian.